Arum en Arisarum
Araceae
+32 52 33 73 15
Jan Spruyt-Van der Jeugd bvba
Mostenveld 30
9255 Buggenhout
België
Araceae
Tijdens deze periode van het jaar zijn de bladeren van Arum goed te zien in de tuin. Ook het blad van Arisarum zal binnenkort uitkomen. Dit zijn de twee geslachten binnen de Araceae-familie die wij in ons assortiment hebben.
De Araceae of Aronskelkfamilie omvat veel geslachten waaronder doorlevende planten voor buiten (Arum, Arisarum, Calla, Dracunculus,…) maar ook enkele bekende kamerplanten (Dieffenbachia, Anthurium,…). De familie is eenzaadlobbig en opvallend is dat het blad niet parallelnervig is, zoals meestal bij monocotylen.
Alle planten uit de Araceae hebben een opvallende bloeiwijze: de eenslachtige kleine bloemen staan verzameld op een vlezige aar of spadix (bloeikolf) en worden omgeven door een opvallende spatha (schutblad). De vrouwelijke bloemen staan onderaan de kolf, de mannelijke bovenaan. Dit schutblad kan wit, geelgroen, paars maar ook rood gekleurd zijn en is meteen de hoofdreden waarom ze zo populair zijn als kamerplant.
De tuinplanten worden dan weer vooral aangeplant omdat het blad (dankzij vorm en tekening) heel mooi is.
Enige voorzichtigheid is geboden, want alle leden uit de familie zijn (erg) giftig. Meer hierover onder de titel ‘tips en weetjes’.
Het geslacht Arisarum telt 3 soorten, Arum een 25-tal soorten. Hieronder bespreken we de uitzonderlijke morfologie en bestuivingsmechanismen van beide geslachten.
De pijlvormige bladeren van Arum italicum zijn niet parellelnervig. Toch is het een monocotyl.
Arisarums natuurlijke habitat is de Mediterrane regio tot Kaukasus en eilanden van Atlantische oceaan.
Wij verkopen Arisarum proboscideum, te vinden in Italië en het zuiden en het westen van Spanje, waar hij vaak onder de schaduw van kurkeiken (Quercus suber) groeit, liefst op vochtige plekken. De soortnaam is het afgeleide van het Latijnse proboscidea, wat ‘snuit’ betekent. Dit verwijst naar de vorm van de bloeiwijze, die gebogen en vooruitstekend is.
De plant wordt ongeveer 30cm hoog. De bladeren zijn smal, pijlvormig en heldergroen. De bloeikolf wordt omgeven door een trechtervormig schutblad, aan de basis wit met bruine strepen, naar boven toe donkerbruin. De bloeiwijze staat op een 10cm lange bloeisteel die groter wordt bij vruchtvorming.
Deze opvallende bloeiwijze is te zien in de lente en verduidelijkt de Engelse naam. De mousetail plant heeft aan het einde van het schutblad een smal aanhangsel dat iets weg heeft van een muizenstaart.
Arisarum proboscideum met de opvallende bloeiwijze: onderaan bleek, bovenaan donker. De ‘mousetail’ is hier bijna niet zichtbaar.
De bestuiving gebeurt op een ingenieuze manier:
Binnenin het schutblad groeit een deel van de bloeikolf tot een paddenstoel-achtige structuur uit. Deze lijkt erg op de onderkant van een Boleet (en vermoedelijk geeft de bloeiwijze ook een dergelijke geur af), waardoor varenrouwmuggen hiertoe worden aangetrokken. Zij leggen hun eitjes op paddenstoelen omdat de larven deze als voedsel gebruiken.
De vrouwelijke bloemen zitten onderaan de bloeikolf, waar het schutblad wit van kleur is. De mug vliegt in de trechter en bij de poging tot ontsnappen, zal deze eerst naar onder vliegen (daar is het lichter). Eventuele pollen van andere Arisarum planten worden zo naar de vrouwelijke bloemen gebracht. Wanneer ze merken dat dit niet de uitgang is, vliegen ze weer naar boven en nemen zo stuifmeel mee van de mannelijke bloemen (die boven de vrouwelijke zitten).
Wil je hierover meer in detail lezen, dan raden wij het werk van Prof. A.H. Halevy (Departement of Ornamental Horticulture, Hebrew University Jerusalem) aan. Link in bronvermelding.
Na de bloei rijpen de vruchten af, dit zijn oranjerode bessen.
Arum omvat meerdere soorten, waarvan wij maculatum, italicum en italicum ‘Marmoratum’ in assortiment hebben.
A. maculatum is inheems in Vlaanderen. De soort groeit in West en Centraal Europa maar wordt ook aangetroffen in Schotland, Zweden, het westen van China en Marokko.
Arum italicum is te vinden in het zuiden en westen van Europa met als meest noordelijk voorkomen Zuid-Engeland.
De Nederlandse naam Aronskelk en het Duitse Aronstab komen van de mythe dat er een Arum uit de staf van Aäron (= broer van Mozes, Hebreeuwse bijbel) tevoorschijn kwam toen hij deze in de grond stak.
Arum wordt 30-40cm hoog. De bladeren zijn pijlvormig en worden gevormd in de winter. Bij A. maculatum zijn er vaak purperbruine vlekjes op het blad te zien, bij A. italicum is er een duidelijke nervatuur zichtbaar. Arum italicum ‘Marmoratum’ wordt gezien als een ondersoort binnen de italicum en heeft een marmergekleurde, opvallende tekening op het blad. Deze planten worden gescheurd en kan je zelf ook best niet laten zaaien, daar zaailingen meestal niet zo een mooie tekening hebben.
Arum maculatum met gevlekt blad.
Arum italicum ‘Marmoratum’ heeft een opvallende bladtekening.
De bloeikolf is bij italicum witgeel, bij maculatum kan deze witgeel zijn maar ook eerder paars. Het schutblad is bij beide soorten witgeel.
Ook bij Arum zijn de bessen oranjerood. De wortelknol kan tot 40cm diep reiken en zit vol zetmeel (niet eetbaar!).
Arum italicum: blad en bessen.
Ook Arum heeft een heel speciale bestuivingsstrategie, waarvoor ze vliegen gebruiken. Sommige vliegen eten nectar, maar de vliegen die deze plant bestuiven zijn aaseters.
Net zoals bij Arisarum staan de vrouwelijke bloemen onderaan. Zij gaan als eerste bloeien en moeten bestoven worden. Hiervoor ontwikkelt de bloeiwijze een sterke geur die doet denken aan dood vlees. Daarenboven is de plant thermogeen wat wil zeggen dat de bloeikolf warmte produceert. Deze warmte kan tot 15°C hoger zijn dan de omgeving. Hiermee wordt de geur versterkt.
De geïnteresseerde vliegen komen op het schutblad zitten, maar vallen meteen in de bloeiwijze door olie op het schutblad, welke speciaal geproduceerd wordt om hen in de val te lokken.
Tussen de mannelijke en vrouwelijke bloemen zit een rij onvruchtbare bloemen die uitsteeksels hebben en zo de vliegen gevangen houden. Terwijl de vliegen vast zitten, scheiden de vrouwelijke bloemen een vloeistof uit die aan de vliegen blijft kleven. Daarna komen de mannelijke bloemen tot bloei en zij werpen hun stuifmeel over de vliegen.
De olie verdwijnt en de uitsteeksels verslappen, de met stuifmeel bedekte vlieg kan nu weer opvliegen naar een andere plant (waarvan de vlieg opnieuw denkt dat het om een dood karkas gaat).
Deze vorm van bestuiving wordt sapromyofilie genoemd.
De schijnbaar onschuldige bloeiwijze van Arum maculatum lokt aasvliegen met haar geur en warmte.
Arisarum houdt van een halfschaduw tot schaduwrijke plek die vochthoudend is. Ook moerassige zones zijn voor dit geslacht geen probleem. Arisarum vulgare (niet in ons assortiment) staat daarentegen liever zonnig en droog, op rotsformaties.
Arum maculatum kan gerust in diepe schaduw groeien op een vochthoudende grond, A. italicum staat bij ons liever in halfschaduw gezien zijn herkomst.
Zowel Arisarum als Arum kunnen onze winterse temperaturen aan, maar hebben baat bij een dikke mulchlaag en humeuze ondergrond die nooit uitdroogt. Wij hebben ze al 40 jaar niet weten bevriezen op onze kwekerij, maar ruimen ook het afgevallen blad niet op.
Vermeerderen kan door de planten te scheuren na de bloei.
Arum italicum in een woodland - combinatie.
Arum en Arisarum zijn de ideale planten voor een Woodland tuin maar let op met A. maculatum, die woekergedrag durft te vertonen.
Vroeger gebruikten kloosterlingen de wortelstokken van Arum maculatum als medicijn tegen bronchitis. Hier is men snel van afgestapt want de plant bevat calciumoxalaatkristallen die de slijmvliezen aantasten.
Ook het alkaloïd aroïne zit in de gehele plant en veroorzaakt vergiftigingsverschijnselen zoals gezwollen lippen, hevige keelpijn, braken, diarree en zware krampen.
Inname van 3 tot 4 gram plantenmateriaal kan dodelijk zijn.
Zoals eerder gezegd, behoren veel geliefde kamerplanten ook tot deze familie. Onder andere Dieffenbachia, Monstrera, Caladium en Zantedeschia zijn hier enkele van. Ook zij zijn giftig.
Vanaf september 2018 hebben wij ook Dracunculus vulgaris te koop!
©
Alle foto’s afkomstig van kwekerij Jan Spruyt – Van der Jeugd, tenzij anders vermeld.